కనక దుర్గ ఆలయం ఆంధ్రప్రదేశ్ లోని విజయవాడ (బెజవాడ అని కూడా పిలుస్తారు) లోని ఇంద్రకీలాద్రి కొండలపై కృష్ణానది ఒడ్డున ఉంది. విజయవాడ చాలా కాలం నుండి కృష్ణా నది మరియు దాని ఉపనది బుడమేరు మధ్య ఉన్న ప్రసిద్ధ పుణ్యక్షేత్రం మరియు వాణిజ్య కేంద్రంగా ఉంది.
దుర్గాదేవి యొక్క ఈ పవిత్ర ఆలయం ఆంధ్రప్రదేశ్ లో రెండవ అతిపెద్ద ఆలయం. కనక దుర్గ ఆలయంలో 4 అడుగుల ఎత్తున్న అమ్మవారి విగ్రహాన్ని మెరిసే ఆభరణాలు, రంగురంగుల పూలతో అలంకరిస్తారు. దుర్గాదేవి విగ్రహం ఎనిమిది చేతులతో ఉంటుంది, ప్రతి ఒక్కటి మహిషాసురుడు అనే రాక్షసుడిపై నిలబడి ఉన్న భంగిమలో శక్తివంతమైన ఆయుధాన్ని పట్టుకుని, త్రిశూలంతో గుచ్చుతుంది. అందం, శౌర్యానికి ప్రతీక ఈ దేవత. కనకదుర్గ ఆలయానికి ఆనుకుని ఇంద్రకీలాద్రిపై మల్లేశ్వరస్వామి ఆలయం ఉంది. ఈ ఆలయంలో దుర్గాదేవి మల్లేశ్వరునికి కుడి వైపున ఉంటుంది, అమ్మవారికి ఎడమ వైపున ఉంటుంది.
స్థలపురాణం
కాళికా పురాణం, దుర్గా సప్తశతి మరియు ఇతర వైదిక సాహిత్యంలో ఇంద్రకీలాద్రిపై కనక దుర్గా దేవి గురించి ప్రస్తావనలు ఉన్నాయి మరియు త్రితీయ కల్పంలో దేవతను స్వయంభు, (స్వయం వ్యక్తీకరణ) గా వర్ణించారు. బ్రహ్మదేవుడు ఈ ప్రదేశంలో మల్లెపూలతో (మల్లికా) శివుడిని పూజించాడని, అందువల్ల ఇక్కడి శివుడు మల్లికేశ్వరుడు అని పిలువబడ్డాడని చెబుతారు. శ్రీ ఆదిశంకరాచార్యులు కనక దుర్గాదేవి ఆలయానికి ఉత్తర భాగంలో మల్లేశ్వర స్వామిని పునఃప్రతిష్ఠించారు. శ్రీచక్రాన్ని ప్రతిష్ఠించి, వైదిక పద్ధతుల్లో కనక దుర్గ ఆరాధనకు శ్రీకారం చుట్టారు. అర్జునుడు శివుని కోసం గొప్ప తపస్సు చేసిన తరువాత పాశుపత అస్త్రాన్ని పొందిన ప్రదేశం ఇది. కిరాత (వేటగాడు) వేషంలో దర్శనమిచ్చి అర్జునుడికి పాశుపత అస్త్రం ప్రసాదించిన శివునితో జరిగిన యుద్ధానికి గుర్తుగా అర్జునుడు విజయేశ్వరుని మూర్తిని ప్రతిష్టించాడని చెబుతారు. కురుక్షేత్ర యుద్ధంలో పాండవులు విజయం సాధించిన తరువాత మల్లేశ్వర స్వామి మూర్తిని యుధిష్ఠిరుడు ప్రతిష్ఠించాడని నమ్ముతారు. అగస్త్య మహర్షి ఈ దేవతకు గొప్ప భక్తుడని చెబుతారు.
చరిత్ర
కొన్ని శాసనాలలో (క్రీ.శ. 927-933) విజయవాడను రాజేంద్రచోళపురం అని కూడా పేర్కొన్నారు. క్రీ.శ.10వ శతాబ్దానికి చెందిన పశ్చిమ చాళుక్య రాజు త్రిభువన మల్ల కనక దుర్గ ఆలయాన్ని నిర్మించాడు. కనక దుర్గ ఆలయానికి దక్షిణం వైపున, ఒక గుట్ట, వాటి క్రింద కత్తిరించిన దేవుళ్ళు మరియు దేవతల పేర్లను సూచించే శాసనాలతో కూడిన శిల్పాలు ఉన్నాయి. ఇక్కడి దుర్గాదేవి శిల్పాలు చాలా వరకు మంత్ర శాస్త్రాల ప్రకారమే ఉంటాయి. బెజవాడ (విజయవాడ)ను మాధవవర్మ (క్రీ.శ.440-460 విష్ణుకుండిన వంశ రాజులలో ఒకరు) పరిపాలించినట్లు విజయవాడ చరిత్ర చెబుతోంది. చాళుక్యులు కనక దుర్గ ఆలయాన్ని అభివృద్ధి చేసి దాని ఆవరణలో శివుడు, దుర్గమల్లేశ్వర, కార్తికేయ ఆలయాలను నిర్మించారు. విజయవాడ ఒకప్పుడు వేంగి రాజుల రాజధానిగా ఉండేది. తరువాత చోళులు ముస్లిం దండయాత్ర వరకు ఇక్కడి నుండి పరిపాలించారు.
ఈ నగరం బౌద్ధ సంస్కృతికి కూడా ప్రసిద్ధి చెందింది. విష్ణుకుండిన వంశ పాలనలో విజయవాడ ప్రసిద్ధి చెందింది. ఉండవల్లి, సీతానగరం, మొగల్రాజపురం, ఇంద్రకీలాద్రి గుహలను అభివృద్ధి చేశారు. చైనా బౌద్ధ పండితుడు హ్యూవాన్ త్సాంగ్ క్రీ.శ.640 ప్రాంతంలో బెజవాడ (విజయవాడ)లో కొన్ని సంవత్సరాలు మకాం వేసి, పాళీ క్యానన్ ను ఏర్పరచిన మూడు పితాకాలలో చివరిదైన అభిధమ్మ పితాకాన్ని (ఉన్నత సిద్ధాంతం కోసం పాళీ) అధ్యయనం చేశాడు, ఇది థేరవాడ బౌద్ధ మతం యొక్క గ్రంథాలు (అంటే ఆగ్నేయాసియాలో ఆచరించబడిన బౌద్ధమతం యొక్క ప్రారంభ రూపం). చారిత్రక ఘట్టాలను ప్రస్తావించిన కాకనా దుర్గా ఆలయం పరిసరాల్లో అనేక శిలాశాసనాలను చూశానని హ్యూవాన్ త్సాంగ్ రాశారు. సుప్రసిద్ధ తెలుగు కవి భారవి సాహిత్య గ్రంథం “కిరాతార్జునుయం” కిరాత (వేటగాడి) రూపంలో అర్జునుడికి, శివుడికి మధ్య జరిగిన పోరాటాన్ని వివరిస్తుంది.
పూజలు మరియు పండుగలు
దసరా (నవరాత్రులు) సందర్భంగా ప్రత్యేక పూజలు నిర్వహిస్తారు. వీటిలో ముఖ్యమైనవి సరస్వతీ పూజ, తెప్పోత్సవం. దుర్గాదేవికి దసరా పండుగ సందర్భంగా రంగురంగుల ఉత్సవాలకు అధిక సంఖ్యలో యాత్రికులు హాజరై కృష్ణానదిలో పుణ్యస్నానాలు ఆచరిస్తారు.
నవరాత్రి ఉత్సవాల్లో ప్రతి రోజు కనక దుర్గను బాలాత్రిపుర సుందరి, గాయత్రి, అన్నపూర్ణ, మహాలక్ష్మి, సరస్వతి, లలితా త్రిపుర సుందరి, దుర్గాదేవి, మహిషాసుర మర్దిని, రాజరాజేశ్వరీదేవిగా ప్రత్యేకంగా అలంకరిస్తారు. విజయ దశమి రోజున దేవతామూర్తులను హంస ఆకారపు పడవలో (హంస వాహనం) కృష్ణానది చుట్టూ తీసుకెళతారు, దీనిని తెప్పోత్సవం అంటారు.
నవరాత్రులు అని కూడా పిలువబడే దసరా సమయంలో ప్రత్యేక పూజలు నిర్వహిస్తారు. ఈ ఆలయంలో ప్రతి సంవత్సరం దసరా పండుగను ఘనంగా నిర్వహించెదరు. రంగురంగుల ఉత్సవాలకు పెద్ద సంఖ్యలో యాత్రికులు హాజరై కృష్ణానదిలో పుణ్యస్నానాలు ఆచరిస్తారు. కనక దుర్గ యొక్క పది రూపాలను 10 రోజుల కాలంలో (నవరాత్రులలో తొమ్మిది రోజులు మరియు దసరా ఒక రోజు) పూజిస్తారు. పది రూపాలు:
- స్వర్ణ కవచకళాకృత దుర్గా
- బాలా త్రిపురసుందరి
- అన్నపూర్ణ..
- గాయత్రి
- లలితా త్రిపుర సుందరి
- సరస్వతి
- ఏడవ రోజున మహాలక్ష్మిగా అలంకరిస్తారు.
- దుర్గా
- మహిషాసుర మర్దిని
- రాజ రాజేశ్వరీ దేవి
వార్షిక శాకంబరి ఉత్సవం ఆషాఢ మాసంలో అత్యంత భక్తిశ్రద్ధలతో జరుపుకుంటారు. మూడు రోజుల పాటు జరిగే ఈ ఉత్సవంలో కనక దుర్గ సకంబరి లేదా బనశంకరి రూపాన్ని సంతరించుకుంటుంది, దీనిలో కూరగాయలు, వ్యవసాయం మరియు ఆహారాన్ని ఆశీర్వదించమని అమ్మవారిని ప్రార్థిస్తారు, తద్వారా అవి సమృద్ధిగా ఉంటాయి మరియు ప్రజలను పోషించగలవు. ప్రతి సంవత్సరం ఆషాఢ మాసంలోని శుక్ల పక్ష త్రయోదశి నుండి పౌర్ణమి వరకు శాకంబరి పండుగను జరుపుకుంటారు.
ప్రాచీన మూలాలు
కనక దుర్గ గుడి మూలాలను పురాతన కాలం నాటిదిగా గుర్తించవచ్చు. 8 వ శతాబ్దానికి ముందే ఈ ఆలయం ఏదో ఒక రూపంలో ఉండేదని చారిత్రక రికార్డులు సూచిస్తున్నాయి. అసలు ఆలయాన్ని విష్ణుకుండిన్ వంశానికి చెందిన పాలకులు నిర్మించారని, వారు దేవతను ఆరాధించేవారని నమ్ముతారు. కాలక్రమేణా, ఈ ఆలయం చాళుక్యులు, చోళులు మరియు కాకతీయులతో సహా వివిధ రాజవంశాల సంరక్షణలో అనేక పునరుద్ధరణలు మరియు విస్తరణలకు గురైంది.
కనక దుర్గ పురాణం
ఈ ఆలయానికి మూలవిరాట్టు కనక దుర్గాదేవి పేరు వచ్చింది. హిందూ పురాణాల ప్రకారం, ఈ దేవత శక్తి మరియు శ్రేయస్సు యొక్క ప్రతిరూపం. చెడుపై మంచి సాధించిన విజయానికి ప్రతీకగా కనక దుర్గాదేవి మహిషాసురుడు అనే రాక్షసుడితో పోరాడి ఓడించిన ప్రదేశంగా ఈ ఆలయానికి ప్రాముఖ్యత ఉంది. ఇంద్రకీలాద్రి కొండపై ఉన్న ఈ ఆలయం యుద్ధం జరిగిన ఖచ్చితమైన ప్రదేశంగా నమ్ముతారు.
విజయవాడ కనక దుర్గాదేవి ఆలయ వేళలు
విజయవాడ కనక దుర్గాదేవి ఆలయం ఉదయం 06:00 నుండి 11:30 వరకు, మధ్యాహ్నం 02:30 నుండి 05:45 వరకు మరియు సాయంత్రం 06:30 నుండి 08:00 వరకు తెరిచి ఉంటుంది.
| శనివారం | ఉదయం 06:00 నుంచి 11:00 గంటల వరకు, మధ్యాహ్నం 12:30 నుంచి సాయంత్రం 05:45 వరకు, సాయంత్రం 06:30 నుండి 08:00 వరకు |
| ఆదివారం | ఉదయం 06:00 నుంచి 11:00 గంటల వరకు, మధ్యాహ్నం 12:30 నుంచి సాయంత్రం 05:45 వరకు, సాయంత్రం 06:30 నుండి 08:00 వరకు హారతి: ఉదయం 08:00 & 08:30 PM |
| సోమవారం | ఉదయం 06:00 నుంచి 11:00 గంటల వరకు, మధ్యాహ్నం 12:30 నుంచి సాయంత్రం 05:45 వరకు, సాయంత్రం 06:30 నుండి 08:00 వరకు హారతి: ఉదయం 08:00 & 08:30 PM |
| మంగళవారం | ఉదయం 06:00 నుంచి 11:00 గంటల వరకు, మధ్యాహ్నం 12:30 నుంచి సాయంత్రం 05:45 వరకు, సాయంత్రం 06:30 నుండి 08:00 వరకు హారతి: ఉదయం 08:00 & 08:30 PM |
| బుధవారం | ఉదయం 06:00 నుంచి 11:00 గంటల వరకు, మధ్యాహ్నం 12:30 నుంచి సాయంత్రం 05:45 వరకు, సాయంత్రం 06:30 నుండి 08:00 వరకు హారతి: ఉదయం 08:00 & 08:30 PM |
| గురువారం | ఉదయం 06:00 నుంచి 11:00 గంటల వరకు, మధ్యాహ్నం 12:30 నుంచి సాయంత్రం 05:45 వరకు, సాయంత్రం 06:30 నుండి 08:00 వరకు హారతి: ఉదయం 08:00 & 08:30 PM |
| శుక్రవారం | ఉదయం 06:00 నుంచి 11:00 గంటల వరకు, మధ్యాహ్నం 12:30 నుంచి సాయంత్రం 05:45 వరకు, సాయంత్రం 06:30 నుండి 08:00 వరకు హారతి: ఉదయం 08:00 & 08:30 PM |
ఆధునిక పరిణామాలు
ఇటీవలి సంవత్సరాలలో, కనక దుర్గ ఆలయం భక్తులకు మొత్తం అనుభవాన్ని పెంచడానికి గణనీయమైన ఆధునీకరణ ప్రయత్నాలను చేపట్టింది. దర్శనం (స్వామివారి దర్శనం) సజావుగా జరిగేలా విశాలమైన హాళ్ల నిర్మాణం, క్యూ మేనేజ్ మెంట్ వ్యవస్థలతో సహా మౌలిక సదుపాయాలను మెరుగుపరిచారు. అంతేకాకుండా ఆలయ అధికారులు ఆలయ గొప్ప వారసత్వాన్ని పరిరక్షించడంపై దృష్టి సారించారు మరియు చారిత్రక కళాఖండాలు మరియు అవశేషాలను ప్రదర్శించడానికి ప్రాంగణంలో ఒక మ్యూజియాన్ని ఏర్పాటు చేశారు.
విజయవాడ కనకదుర్గ ఆలయం కోట్లాది మంది భక్తుల భక్తి విశ్వాసాలకు నిదర్శనంగా నిలుస్తోంది. దాని గొప్ప చరిత్ర, నిర్మాణ నైపుణ్యం మరియు ఆధ్యాత్మిక ప్రాముఖ్యత దీనిని భక్తులకు మరియు చరిత్ర ఔత్సాహికులకు ప్రియమైన గమ్యస్థానంగా చేస్తుంది. ఈ పురాతన ఆలయం అభివృద్ధి చెందుతున్నప్పుడు, ఇది విశ్వాసం యొక్క శాశ్వత శక్తిని మరియు దైవం యొక్క కాలాతీత ఆకర్షణను గుర్తు చేస్తుంది.
ఆలయానికి ఎలా చేరుకోవాలి
రైలు, రోడ్డు, వాయు మార్గాల ద్వారా విజయవాడ చక్కగా అనుసంధానించబడి ఉంది. ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రస్తుత రాజధాని అమరావతి విజయవాడకు 18 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉంది.
విచారణ కొరకు
కనక దుర్గ గుడి విజయవాడ చిరునామా:
ఇంద్రకీలాద్రి, మల్లికార్జునపేట,
దుర్గా టెంపుల్ ఘాట్ రోడ్,
దుర్గా అగ్రహారం,
దుర్గా అగ్రహారం,
మల్లికార్జునపేట,
విజయవాడ, ఆంధ్ర ప్రదేశ్, 520001, భారతదేశం
